بازیگران بحران سوریه این روزها به دنبال چه هستند؟
دکتر مهدی نوربخش
استاد روابط خارجی دانشگاه هریسبرگ آلمان
بیش از یک چهارم خاک سوریه در دست نیروهای مخالف اسد و گروه‌هایی است که از طرف آمریکا و کشورهای عربی حمایت می‌شوند.
ترکیه بخشی از خاک سوریه را که به مرزهای کشورش متصل می‌شود، کنترل می‌کند. سرنوشت ادلب هنوز مشخص نیست. داعش هنوز در بخش‌هایی از سوریه فعال است.
به جز بی‌ثباتی سیاسی، بزرگترین مشکل سوریه برای ایجاد یک ثبات حداقلی، بازسازی این کشور است. دو مشکل بزرگ در مقابل بازسازی سوریه قرار گرفته‌اند: اول، ماندن دولت اسد در قدرت و دوم، کمک‌های بین‌المللی برای بازسازی کشوری که کاملا به یک ویرانه تبدیل شده است.
بسیاری در جامعه بین‌المللی اعتقاد دارند که سرنوشت دولت اسد می‌بایست بعد از این مرحله انتقالی مشخص ش د. اروپاییان و بسیاری از کشورهای غربی همچنین نمی‌خواهند که اسد رییس‌جمهور مادام‌العمر در سوریه باشد.
تنها کشوری که با ماندن اسد در قدرت مشکلی ندارد، دولت اسراییل است. اسرابیلی‌ها فکر می‌کنند که اسدها ثبات سیاسی گذشته را در سوریه ایجاد کرده بودند و این ثبات برای امنیت اسراییل حائز اهمیت بوده‌است.
اما بسیاری فکر می‌کنند که نهایتا ثبات و امنیت با بودن اسد در قدرت به سوریه برنخواهد گشت. حتی پوتین فکر نمی‌کند که باید بعد از یک مرحله انتقالی، سوریه را برای یک دولت و سیاست جدید بعد از اسد آماده کرد.
اما مهمترین مساله برای ایجاد ثبات حداقلی در این مرحله انتقالی در سوریه، بازسازی کشوری ویران و اقتصاد این کشور است. برآورد این هزینه تا ۵۰۰میلیارد دلار تخمین زده شده است.
البته بسیاری اعتقاد دارند که این مبلغ فقط می‌تواند به بازسازی سوریه کمک کند و نه به بازسازی اقتصادی این کشور.
از اکنون دولت ترامپ و عربستان سعودی کوشش می‌کنند که برای بازسازی بخشی از سوریه که در کنترل مخالفان اسد قرار دارد تلاش کنند. عربستان سعودی در چند روز گذشته ۱۰۰میلیون دلار به این بازسازی اختصاص داده است.
روس‌ها می‌خواهند تا بازسازی سوریه را کنترل کنند؛ اما کشورهای اروپایی حاضر نخواهند شد مادامی که سرنوشت سیاسی اسد مشخص نشده و مشکل کنترل پروسه بازسازی سوریه حل نشده است، در سوریه هزینه کنند.
چینی‌ها هم اعلام کرده‌اند که حاضرند در این پروسه شرکت کنند، اما آنها می‌خواهند که در مقابل کمک‌های مادی خود کنترل بخشی از فعالیت‌های اقتصادی را در سوریه در دست داشته باشند.
مساله‌ای که کاملا مشخص است، این است که روسیه و ایران قادر نخواهند بود که به تنهایی در سوریه برای بازسازی این کشور هزینه کنند.
هزینه ایران در سوریه از شروع جنگ‌های داخلی در این کشور حدود ۴۰میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. روسیه نیز بین ۲۰-۱۵ میلیارد دلار در سوریه هزینه کرده است. مشکل بازسازی در سوریه و رقابت برای شرکت در این پروسه به امکان تقسیم ارضی این کشور نیز کمک می‌کند.
اسراییلی‌ها اصرار داشته‌اند که ایران می‌بایست از سوریه خارج شود. پوتین با خروج ایران در حال حاضر موافق نبوده؛ به خاطر اینکه او در طول سال‌های دخالت نظامی خود در سوریه بر روی نیروی زمینی ایران در این کشور تکیه می‌کرده است.
اما گویا اکنون پوتین هم ترجیح می‌دهد که روابط نزدیک خود را با اسراییل و عربستان سعودی قربانی روابط سیاسی خود با ایران نکند.
به هرحال، آینده ایران در سوریه کاملا نامشخص است. اگر بنا باشد کشورهای دیگری در بازسازی سوریه دخیل باشند، نقش ایران بدون شک نمی‌تواند در این پروسه کلیدی باشد.
ایران دیگر نه توان اقتصادی و نه نفوذ سیاسی گذشته پیش از دخالت نظامی روسیه در سوریه را دارد تا بتواند نقش مهمی را در صحنه سیاست فعلی سوریه ایفا کند.